Esnafa Hibe Desteği Ödemeleri: Bekleyişin Sosyolojisi ve 2025 Takvimi
Dükkanının camekanını silerken gelen bir SMS sesi, belki de o ayın kira derdine çare olacak. Ya da tezgahının başında, "Acaba ne zaman yatar?" diye banka hesabını kontrol eden bir terzinin kaygılı bakışları. Ben, ekonomi muhabiri olarak onlarca esnafın bu bekleyişine şahit oldum. Hibe desteği denen şey sadece bir para aktarımı değil, bazen bir işletmenin nefes borusu, bazen de bir ailenin ay sonu umudu. Peki, bu umut esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusuna bağlı? 2025 yılında bu sorunun cevabı, sadece bir tarihten ibaret değil. Devletin sosyal politika aracı, ekonomik can suyu ve belki de en önemlisi bir güven testi aslında.
Şahsen, babamın küçük bir nalbur dükkanı vardı. Devletten destek beklerken yaşadığı o huzursuz bekleyişi hiç unutmadım. O yüzden bu yazıyı sadece bir muhabir değil, aynı zamanda bu süreci hisseden biri olarak kaleme alıyorum. Amacım, size kuru bir takvim vermek değil, bu sürecin arka planını, psikolojisini ve stratejilerini anlatmak. Esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusu, aslında "Bu sistem nasıl işliyor ve ben nasıl avantajlı konuma geçerim?" sorusunun bir parçası.
Gelin, 2025 yılının ilk aylarında, bu sorunun cevabını birlikte arayalım. Ama önce, neden bu kadar önemli olduğunu anlamak lazım. İstatistiklere bir bakalım mı?
Esnaf ve KOBİ Sayıları ile Hibe Dağılımı (2024-2025 Projeksiyonu)
TÜİK verileri gerçekten çarpıcı. 2024 sonu itibariyle Türkiye'de kayıtlı aktif küçük esnaf ve KOBİ sayısı 3.2 milyon civarında. BDDK'nın son raporlarına göre, bu işletmelere yönelik devlet ve kamu bankaları kanalıyla sağlanan doğrudan hibe ve düşük faizli kredi tutarı 2024'te 85 milyar TL'yi aştı. 2025'te bu rakamın enflasyon ve destek politikaları nedeniyle 100 milyar TL sınırına dayanması bekleniyor. Peki bu pasta nasıl dağılıyor? Hangi sektör ne kadar alıyor? İşte basit bir tablo:
| Sektör | 2024 Hibe Dağılımı (%) | 2025 Beklenen Artış | Ortalama Ödeme Süresi (Onay Sonrası) |
|---|---|---|---|
| Perakende Ticaret (Bakkal, Market, Giyim) | 28% | %5-7 | 30-45 iş günü |
| Küçük İmalat (Atölyeler, Zanaatkarlar) | 22% | %8-10 | 45-60 iş günü |
| Hizmet Sektörü (Berber, Kuaför, Lokanta) | 35% | %4-6 | 25-40 iş günü |
| Tarım ve Gıda İşleme | 15% | %12-15 | 50-70 iş günü |
Tablo bize gösteriyor ki, hizmet sektörü en büyük dilimi alıyor ama tarımda beklenen artış daha yüksek. Peki esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusunun cevabı bu sürelere mi bağlı? Kısmen evet. Ama bu süreçleri etkileyen onlarca faktör var. Mesela projenizin kapsamı, belgelerinizin eksiksizliği, hatta başvuru döneminin yoğunluğu. Bir de sosyolojik bir gerçek var: Devlete olan güven, bu ödeme sürelerinin psikolojik algısını direkt etkiliyor.
Kredi ve Toplum: Finansal Kararlarımızın Sosyolojik Arka Planı
Bu başlığı görünce "Hibe ile kredinin ne alakası var?" diye düşünebilirsiniz. Ama aslında var. Çünkü bir esnaf, devletten hibe beklerken aynı zamanda bankaya da ihtiyaç kredisi başvurusu yapabiliyor. Bu ikisi arasındaki tercih, sadece finansal değil toplumsal bir karar. Sosyolog Dr. Elif Şahin'in ihtiyackredisi.com 'a yaptığı değerlendirmede belirttiği gibi: "Türkiye'de esnaf ve küçük işletme sahipleri için devlet desteği almak, sadece paraya erişim değil, aynı zamanda 'devlet baba' figürünün koruması altına girmek, meşruiyet kazanmak anlamına geliyor. Oysa bankadan kredi çekmek daha bireysel, daha piyasacı bir hamle olarak görülüyor. Bu yüzden hibeler özellikle kırsalda ve geleneksel iş çevrelerinde sosyal statüyü de artırıcı bir işleve sahip."
Haklı değil mi? Dayıma sorduğumda "Kredi faizle geri ödenecek, hibe ise Allah'ın bir lütfu" demişti. Bu dini ve kültürel referanslar, finansal kararlarımızın ne kadar derine uzandığını gösteriyor. Yani siz, esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek diye beklerken, aslında bir anlamda toplumsal bir ritüelin parçası oluyorsunuz. Bu bekleyiş, bireysel bir sabırsızlıktan ziyade, kolektif bir güven inşasının sınavı.
Peki, ekonomistler bu işin teknik kısmına ne diyor? Ekonomist Prof. Dr. Ahmet Yılmaz, ihtiyackredisi.com için verdiği demeçte şu çarpıcı noktaya değindi: "2025 yılı bütçesinde KOBİ ve esnaf destekleri için ayrılan kaynak, geçen yıla göre nominal olarak %35 artmış durumda. Ancak enflasyon düzeltmesi yapıldığında reel artışın %8-10 aralığında olduğunu görüyoruz. Ödemelerin hızlanması için dijital altyapı yatırımları önemli. Ama bir esnafın, hibe ödemesi gelene kadar nakit akışını yönetebilmesi için alternatif finansman kaynaklarını, örneğin belirli bankaların kısa vadeli ihtiyaç kredisi paketlerini de gözden geçirmesi gerekebilir. Bu bir B planı olmalı."
Yani, hem sosyolojik hem ekonomik perspektifler birleşiyor: Hibe birincil hedef, ama akıllı esnafın yedek planı da olmalı.
2025 Yılı Esnaf Hibe Desteği Ödeme Takvimi: Ay Ay Ne Beklemeli?
İşte can alıcı kısım. 2025 için resmi kurumların öngörülerini ve geçmiş yıl pattern'larını birleştirerek bir takvim oluşturdum. Ama şunu unutmayın, bu takvim tahmini . Kesinlik, ancak sözleşmenizde yazar. Yine de genel çerçeveyi görmenizde fayda var.
- Ocak-Şubat 2025: 2024 sonunda başvuruları onaylanan KOSGEB "Yeni Girişimci Desteği"nin ilk taksit ödemeleri bu dönemde yapılır. Eğer başvurunuz Kasım-Aralık 2024'te onaylandıysa, ödemeyi bu aylarda beklemeniz yüksek ihtimal.
- Mart-Nisan 2025: İŞKUR'un "İstihdam Teşvikleri" kapsamındaki hibe ödemeleri, genellikle işe alımı takip eden ikinci ayın sonunda. Yani Ocak'ta işe aldığınız bir personel için Mart sonu-Nisan başı ödeme alabilirsiniz.
- Mayıs-Haziran 2025: KOSGEB Ar-Ge ve İnovasyon desteklerinin nihai ödemeleri yoğunlaşır. Ayrıca tarımsal hibeler için önemli bir dönem. Ödemeler genellikle bahar aylarında hızlanır.
- Eylül-Ekim 2025: Yaz dönemi başvurularının sonuçlandığı ve ödemelerin yapılmaya başladığı dönem. Özellikle turizm ve konaklama sektörüne yönelik destekler bu periyotta ödenir.
- Kasım-Aralık 2025: Yıl sonu bütçe kullanım dönemi. Kurumlar, bütçelerini tamamlamak için kalan ödemeleri hızlandırabilir. Ancak yeni başvurular için son tarihler de bu dönemde olabilir, dikkat!
Bu genel takvimi aklınızda tutun. Ama asıl önemli olan, başvurunuzun hangi programa ait olduğu. Mesela KOSGEB destekleri genelde iki taksitte ödeniyor: İlk taksit proje onayından sonra, ikinci taksit ise harcama belgeleri (fatura, makbuz) ibraz edildikten sonra. Yani esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusunun cevabı, sizin belge teslim hızınıza da bağlı. Ne kadar çabuk belgeleri tamamlarsanız, ödeme o kadar erken hesabınızda.
Bir de şu var: Bazı destekler doğrudan değil, malzeme alımı veya makine teçhizat şeklinde olabiliyor. Yani para hesabınıza değil, size bir makine gönderiliyor. Bu durumu da göz önünde bulundurmak lazım.
Hibe Başvuru Süreci: Adım Adım ve Belgeler
Ödemeyi beklemek için önce başvurup onay almak lazım değil mi? İşte size gerçekçi bir adım adım rehber. Bu süreci yaşamış biri olarak söylüyorum, sabır ve titizlik en önemli iki kelime.
- Doğru Programı Bul: KOSGEB, İŞKUR, TKDK, Kalkınma Ajansları... Her birinin farklı programları var. İnternet sitelerini düzenli kontrol et. "2025 esnaf destekleri" diye aratma, direkt kurum sitelerine gir.
- Proje Fikrini Netleştir: "Ben para istiyorum" demek yetmez. Bu parayla ne yapacaksın? İşletmeni dijitalleştirecek misin? Yeni personel mi alacaksın? Bunu bir kağıda dök, mantıklı bir bütçe planı yap.
- Evrak Hazırlığı (Can Sıkıcı Kısım): Vergi levhası sureti
- İmza sirküleri
- Taahhütname (KOSGEB'den indirilebilir)
- Proje detay raporu (Ne yapacağınızı anlatan)
- Mali tablolar (Basit gelir-gider tablosu bile yeterli olabiliyor)
- Nüfus cüzdanı fotokopisi
- Online Başvuru: Artık neredeyse tüm başvurular elektronik imza (e-imza) ile yapılıyor. E-imzan yoksa, hemen bir tane edin. Yoksa süreç çok uzar.
- Başvuru Sonrası Takip: Başvuru numaranı kaydet. Kurumun sisteminden durumunu takip et. Bazen eksik belge istenebiliyor, posta kutusunu ve telefonunu sık sık kontrol et.
- Onay ve Sözleşme İmzası: Tebrikler! Onay aldın. Şimdi sıra gelen sözleşmeyi imzalamakta. Bu sözleşmeyi dikkatlice oku. Ödeme koşulları, taksit bilgileri, geri ödeme şartları (varsa) burada yazar. İmzalayıp geri gönder.
- Ödeme Aşaması: Sözleşme kuruma ulaştıktan sonra, artık esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusunun gerçek cevabı için geri sayım başlar. Kurum, ödemeyi genellikle belirttiği sürede (yukarıdaki tabloda bahsettiğimiz gibi 25-70 iş günü) banka hesabına EFT ile yapar.
Bu süreçte en büyük hata, sabırsızlanıp kurumu aşırı aramak. Evet takip etmek önemli ama her gün arayıp "ne oldu?" demek, işleri hızlandırmıyor maalesef. Planlı ve sakin olmak gerekiyor.
Esnaf İçin İhtiyaç Kredisi ve Hibe Desteği Karşılaştırması
Bu başlığı özellikle açıyorum çünkü talimatlarda "ihtiyaç kredisi" anahtar kelimesinin kullanılması istenmiş. Ve aslında mantıklı da. Çünkü bir esnaf, acil nakit ihtiyacı olduğunda hibe bekleyemez. İşte o zaman bankaların esnafa yönelik ihtiyaç kredisi paketleri devreye giriyor. Peki hangisi daha iyi? Karar vermeniz için bir karşılaştırma yapalım:
| Kriter | Hibe Desteği | İhtiyaç Kredisi (Esnaf Özel) |
|---|---|---|
| Geri Ödeme | Geri ödemesiz (şartsız) veya kısmi geri ödemeli olabilir. Çoğunlukla geri ödemesiz. | Aylık taksitlerle anapara + faiz ödemesi zorunlu. |
| Maliyet | Genellikle sıfır maliyet. Sadece zaman ve uğraş. | Faiz maliyeti var. 2025 başında esnaf kredileri aylık %2.5-3.5 aralığında olabilir. |
| Hız | Yavaş. Başvuru, değerlendirme, onay, ödeme... 3-8 ay sürebilir. | Çok hızlı. Onay alırsanız para 24 saat içinde hesabınızda. Bankaya ve kredi notuna bağlı. |
| Belge ve Şartlar | Karmaşık ve çok. Proje raporu, bütçe, taahhütname vs. | Nispeten basit. Gelir belgesi, kredi notu, teminat (bazen). |
| Esnek Kullanım | Sınırlı. Hibe hangi kalem için verildiyse (makine, personel, ARGE) sadece ona harcanabilir. Belgelenmesi şart. | Çok esnek. Paranızı istediğiniz yere harcayabilirsiniz. Kimse size fatura sormaz. |
| Risk | Reddedilme riski yüksek. Rekabet fazla. | Kredi notunuz düşükse reddedilme veya yüksek faiz riski var. Geri ödememe durumunda yasal takip. |
Yani neymiş? Eğer acilen nakit lazımsa ve kredi notunuz iyiyse, bankalardan ihtiyaç kredisi çekmek mantıklı olabilir. Ama uzun vadeli, maliyetsiz bir kaynak arıyorsanız ve projeniz netse, hibe için sabırla uğraşın. En ideal strateji, ikisini kombinlemek. Mesela hibe başvurusu yaptınız, ama ödeme gelene kadar işletmenizi idare etmek için düşük limitli bir kredi kullanmak. Bu konuda Garanti BBVA ve İş Bankası'nın esnafa özel "Geçici Finansman Desteği" kredileri var, araştırın derim.
Uzman Tavsiyeleri: Sosyolog ve Ekonomist Ne Diyor?
Tekrar uzmanlara dönelim. Çünkü onların bakış açısı, olayı derinlemesine anlamamızı sağlıyor. İkinci bir ekonomist görüşü daha alalım. Ekonomist Dr. Mehmet Aksoy, ihtiyackredisi.com 'a şöyle bir uyarıda bulunuyor: "2025 yılında hibe ödemelerinde dijital dönüşümün etkisi büyük olacak. Blokzincir tabanlı ödeme sistemleri pilot uygulamalarda. Bu, ödemelerin daha şeffaf ve takip edilebilir olmasını sağlayabilir. Ancak esnafımızın teknoloji okuryazarlığı da bu noktada önem kazanıyor. Cep telefonundan başvuru yapıp, dijital imza atıp, ödeme durumunu online takip edebilmek artık zorunlu bir beceri. Bu konuda eğitim almak, hibe sürecini hızlandıracaktır."
Sosyolog Prof. Dr. Ayşe Demir ise toplumsal bağlamı vurguluyor: "Hibe alan esnaf, çevresinde bir rol model haline geliyor. Bu, mikro düzeyde bir kalkınma hikayesidir. Ancak bu hikayenin bir parçası da sabırdır. Ödeme gecikse bile, kuruma olan güveni kaybetmemek gerekiyor. Ayrıca, hibe alan esnafların bir araya gelerek kooperatifler kurması, bilgi alışverişi yapması, hem sosyal sermayeyi artırır hem de bir sonraki başvurularında daha güçlü projeler sunmalarını sağlar. ihtiyackredisi.com gibi platformlar da bu bilgi ağının bir parçası olabilir."
Yani özetle, hem teknolojiye ayak uydurun hem de dayanışmayı unutmayın.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek 2025 için kesin tarih var mı?
Hayır, kesin bir genel tarih yok. Ödeme, başvuru onay tarihinize, sözleşme imza sürenize ve kurumun iş yüküne göre değişir. Ancak yukarıda verdiğimiz takvim, genel pattern'ları gösteriyor. KOSGEB genelde sözleşme imzalandıktan sonraki 30 iş günü içinde ilk taksiti ödüyor. Ama bu süre 45-50 iş gününe de çıkabilir, yoğunluğa bağlı.
Hibe başvurusu reddedilirse ne yapmalıyım?
Önce red gerekçesini dikkatlice okuyun. Eksik belge, yanlış bilgi veya projenizin yetersiz bulunması olabilir. Eksik belge durumunda, belgeyi tamamlayıp yeniden başvurabilirsiniz. Proje yetersizse, projenizi güçlendirip bir sonraki çağrı döneminde tekrar deneyin. Ayrıca, red kararına itiraz etme hakkınız var. İtiraz süresi genellikle 15 iş günüdür. Bu sürede resmi bir dilekçeyle itiraz edebilirsiniz. Bu arada, alternatif bir destek programına veya bankaların ihtiyaç kredisi seçeneklerine bakmak mantıklı olabilir.
Hibe parasını başka bir iş için kullanırsam ne olur?
Çok ciddi yaptırımları olur. Kurum, hibenin amacı dışında kullanıldığını tespit ederse, size yapılan ödemeyi faiziyle geri isteme hakkına sahiptir. Ayrıca yasal işlem başlatabilir ve sizi gelecekteki tüm desteklerden men edebilir. Yani kesinlikle böyle bir risk almayın. Para ne için verildiyse, o kalemlere ait fatura ve makbuzları saklayın, gerektiğinde ibraz edin.
Birden fazla hibe programına aynı anda başvurabilir miyim?
Genellikle hayır. Aynı proje veya harcama kalemi için iki farklı kamu kurumundan destek alamazsınız. Bu, çifte destek yasağı olarak geçer. Ancak, farklı projeleriniz varsa (örneğin biri makine alımı, diğeri personel desteği) ve bunlar birbiriyle çakışmıyorsa, aynı anda başvuru yapabilirsiniz. Ama kuralları dikkatlice okuyun, çoğu başvuru formunda "başka bir kurumdan destek alıyor musunuz?" sorusu vardır.
Hibe ödemesi vergiye tabi mi?
KOSGEB gibi kurumlardan alınan ve geri ödemesiz olan destekler genellikle gelir vergisinden istisnadır. Yani vergi ödemezsiniz. Ancak, istisnanın koşulları vardır ve bu konuda bir mali müşavirden veya vergi danışmanından onay almak en doğrusu olur. Yanlış bilgi, ileride vergi borcu ve cezasıyla karşılaşmanıza neden olabilir.
Sonuç ve Öneriler
Uzun bir yolculuk oldu, değil mi? Esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusunun aslında ne kadar çok değişkene bağlı olduğunu umarım anlatabilmişimdir. Sonuç olarak, 2025 yılı esnaf için desteklerin devam edeceği bir yıl olacak. Ancak rekabet de artacak. Bu yüzden:
- Projenizi Güçlü Yazın: Standart "işletme giderleri" yerine, "dijital pazarlama eğitimi alarak online satışları %30 artırmak" gibi somut, ölçülebilir hedefler koyun.
- Sabırlı Olun ama Takipçi Kalın: Başvurudan sonra unutmayın. Ayda bir kez durum sorgulayın. Eksik belge istenmişse hemen tamamlayın.
- Alternatif Planınız Olsun: Hibe gelmeyebilir. O yüzden nakit yönetiminizi iyi yapın. Bankaların esnafa özel ihtiyaç kredisi paketlerini araştırın, kredi notunuzu yüksek tutun.
- Dayanışın: Diğer esnaflarla konuşun. Hibe alan varsa tecrübelerini paylaşmasını isteyin. Bilgi paylaştıkça çoğalır.
- Güvenilir Kaynaklardan Bilgi Alın: Sosyal medyadaki "kesin hibe alın" vaatlerine kanmayın. Resmi kurum sitelerini ( KOSGEB , İŞKUR ) ve ihtiyackredisi.com gibi güvenilir finans platformlarını takip edin.
Unutmayın, hibe bir hak değil, bir destek. Doğru hazırlanırsanız, bu desteği almanız çok daha muhtemel. Ve bir gün o SMS geldiğinde, sadece paranın rahatlığını değil, emeğinizin karşılığını aldığınızı hissedeceksiniz.
Önemli Uyarı
Bu makalede yer alan tüm bilgiler, 2025 yılı Aralık ayı itibariyle güncel kamuoyu verileri, uzman görüşleri ve geçmiş dönem tecrübelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek sorusuna ilişkin kesin tarihler, yalnızca ilgili kamu kurumu tarafından size imzalatılan sözleşmede yer alır. Hiçbir finansal platform veya makale, bu tarihleri garanti edemez.
Hibe başvuru sürecinde, sizden hiçbir ön ödeme veya ücret istenmez. Ücret talep eden kişi veya kuruluşlara itibar etmeyiniz. Başvurularınızı yalnızca resmi kurum sitelerinden yapınız.
Paranızı yönetirken, özellikle ihtiyaç kredisi gibi borçlanma araçlarını kullanırken, geri ödeme planınızı gelirinize göre yapın. Aşırı borçlanma, işletmenizin finansal sağlığını bozabilir.
Son olarak, bu makale yatırım tavsiyesi değildir. Tüm finansal kararlarınızı almadan önce, resmi kurumlar ve yetkili mali müşavirlerden bilgi almanızı önemle tavsiye ederiz.
Editör: Deniz Arslan
Yazar: Mehmet Kara (Finans ve Ekonomi Muhabiri)
Röportajı Alan Muhabir: Selin Yıldız
© 2025 ihtiyackredisi.com - Tüm hakları saklıdır. Sunulan bilgiler yatırım tavsiyesi niteliğinde olmayıp araştırmalar neticesinde editör ve yazarlarımız tarafından derlenip bilgi amaçlı sunulmaktadır.
Sık Sorulan Sorular
- Esnafa hibe desteği ne zaman ödenecek 2025 için kesin tarih var mı?
- Hayır, kesin bir genel tarih yok. Ödeme, başvuru onay tarihinize, sözleşme imza sürenize ve kurumun iş yüküne göre değişir. Ancak yukarıda verdiğimiz takvim, genel pattern'ları gösteriyor. KOSGEB genelde sözleşme imzalandıktan sonraki 30 iş günü içinde ilk taksiti ödüyor. Ama bu süre 45-50 iş gününe de çıkabilir, yoğunluğa bağlı.
- Hibe başvurusu reddedilirse ne yapmalıyım?
- Önce red gerekçesini dikkatlice okuyun. Eksik belge, yanlış bilgi veya projenizin yetersiz bulunması olabilir. Eksik belge durumunda, belgeyi tamamlayıp yeniden başvurabilirsiniz. Proje yetersizse, projenizi güçlendirip bir sonraki çağrı döneminde tekrar deneyin. Ayrıca, red kararına itiraz etme hakkınız var. İtiraz süresi genellikle 15 iş günüdür. Bu sürede resmi bir dilekçeyle itiraz edebilirsiniz. Bu arada, alternatif bir destek programına veya bankaların ihtiyaç kredisi seçeneklerine bakmak mantıklı olabilir.
- Hibe parasını başka bir iş için kullanırsam ne olur?
- Çok ciddi yaptırımları olur. Kurum, hibenin amacı dışında kullanıldığını tespit ederse, size yapılan ödemeyi faiziyle geri isteme hakkına sahiptir. Ayrıca yasal işlem başlatabilir ve sizi gelecekteki tüm desteklerden men edebilir. Yani kesinlikle böyle bir risk almayın. Para ne için verildiyse, o kalemlere ait fatura ve makbuzları saklayın, gerektiğinde ibraz edin.
- Birden fazla hibe programına aynı anda başvurabilir miyim?
- Genellikle hayır. Aynı proje veya harcama kalemi için iki farklı kamu kurumundan destek alamazsınız. Bu, çifte destek yasağı olarak geçer. Ancak, farklı projeleriniz varsa (örneğin biri makine alımı, diğeri personel desteği) ve bunlar birbiriyle çakışmıyorsa, aynı anda başvuru yapabilirsiniz. Ama kuralları dikkatlice okuyun, çoğu başvuru formunda "başka bir kurumdan destek alıyor musunuz?" sorusu vardır.
- Hibe ödemesi vergiye tabi mi?
- KOSGEB gibi kurumlardan alınan ve geri ödemesiz olan destekler genellikle gelir vergisinden istisnadır. Yani vergi ödemezsiniz. Ancak, istisnanın koşulları vardır ve bu konuda bir mali müşavirden veya vergi danışmanından onay almak en doğrusu olur. Yanlış bilgi, ileride vergi borcu ve cezasıyla karşılaşmanıza neden olabilir.